
Türkiye eXTP uzay projesine dahil olan ülkelerden biridir.
eXTP, evrendeki kara delikler, nötron yıldızları ve gama ışını patlamaları gibi en şiddetli olayları incelemek üzere tasarlanmış bir X-ışını uydu projesidir.
eXTP (Enhanced X-ray Timing and Polarimetry) projesi
eXTP (Enhanced X-ray Timing and Polarimetry), Artırılmış X-Işını Zamanlama ve Polarimetri projesi; evrendeki kara delikler, nötron yıldızları ve gama ışını patlamaları gibi en şiddetli olayları incelemek üzere tasarlanmış bir X-ışını uydusu projesidir. Bu uydu, bu tür gök cisimlerinin fiziğini tayfsal, zamansal ve polarimetrik olarak araştırma kapasitesine sahiptir. Türkiye Uzay projelerinden birisi olup uluslararası katılım nedeniyle önemlidir.
Uluslararası eXTP konsorsiyumu, Çin Bilimler Akademisi, çeşitli üniversiteler, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve diğer büyük kurumların iş birliğiyle yürütülmektedir. Türkiye, bu projede Avrupa Uzay Ajansı’nın sorumluluğunda olan Geniş Alan İzleme (Wide Field Monitor – WFM) bileşenine katkı sağlamaktadır. Sabancı Üniversitesi ve TÜBİTAK UZAY iş birliğiyle, sistemin uygulama yazılımı Türkiye’de geliştirilmesi planlanmaktadır.
Türkiye Uzay Ajansı (TUA), projenin Türkiye’deki kurumlar tarafından yürütülmesine uluslararası çerçevede destek sağlamakta ve projenin Türkiye ayağının finansmanını üstlenmektedir. Bu sayede, Türk bilim insanları ve mühendisleri eXTP uydusunda hem bilimsel hem de teknik olarak yer alacak; Türkiye’de yüksek enerji gökbilimi alanında çalışan araştırmacılar, eXTP uydusunun yeteneklerinden faydalanma imkânı bulacaktır
Sabancı Üniversitesi, Türkiye Uzay Ajansı ve TÜBİTAK UZAY arasında imzalanan protokol ile, Türkiye’de astrofizik amaçlı enstrüman tasarlayan ve üreten tek laboratuvar olan Yüksek Enerji Astrofiziği Algılayıcı Laboratuvarı (HEALAB) projede önemli bir rol üstlenmektedir. Bu laboratuvar, eXTP üzerindeki yarı iletken algılayıcıların küçük versiyonlarını geliştirmekte ve projeye teknik destek sağlamaktadır.

eXTP projesi, Türkiye’nin Milli Uzay Programı hedeflerine ulaşmasına katkı sağlayacak dört önemli projeden biri olarak kabul edilmektedir. Bu proje sayesinde, Türk bilim insanları ve mühendisleri uluslararası bir uzay projesinde aktif rol alarak, Türkiye’nin uzay araştırmaları alanındaki kapasitesini artıracaktır.
Artırılmış X-Işını Zamanlama ve Polarimetri Uydusu
(Enhanced X-ray Timing and Polarimetry, eXTP), yüksek enerji astrofiziği alanında çığır açacak özelliklere sahiptir. Bu uydu, özellikle nötron yıldızları, kara delikler, süpernova kalıntıları ve gama ışını patlamaları gibi evrendeki en yoğun ve enerji dolu süreçlerin fiziksel yapısını daha iyi anlamak için tasarlanmıştır. İşte uydunun dikkat çekici özellikleri,
Gelişmiş Bilimsel Yetenekler
- X-Işını Tayf Çözünürlüğü: eXTP, evrendeki en küçük X-ışını sinyallerini algılayarak, kara deliklerin ve nötron yıldızlarının etrafındaki maddeyi analiz etme kapasitesine sahiptir.
- Polarimetri Kabiliyeti: X-ışını polarizasyonunu ölçerek, gök cisimlerinin manyetik alanlarının ve yüksek enerji fiziğinin daha iyi anlaşılmasını sağlar.
- Yüksek Zamanlama Doğruluğu: Milisaniyelik zaman çözünürlüğü ile pulsarların dönme periyotlarını ve kara deliklerin yakın çevresindeki karmaşık olayları inceleyebilir.
Yüksek Hassasiyetli Algılayıcılar
- Geniş Alan İzleme (Wide Field Monitor – WFM): Büyük bir gökyüzü alanını sürekli tarayarak, ani X-ışını parlamalarını ve gama ışını patlamalarını tespit eder.
- Dar Alan Gözlemciler (Narrow Field Instruments – NFIs): Seçili bölgelerde detaylı analiz yapar, bu da özellikle nötron yıldızlarının ve kara deliklerin yakın çevresindeki olayları incelemek için idealdir.
- Soft X-ray Polarimeter (SXP): Düşük enerji seviyelerindeki polarizasyonu hassas bir şekilde ölçer.
Teknik Kapasiteler
- Enerji Aralığı: 0.5 keV ile 30 keV arasında geniş bir enerji spektrumunu kapsar, bu da hem düşük enerjili hem de yüksek enerjili X-ışınlarını gözlemleyebilmesini sağlar.
- Uzun Görev Süresi: 5-8 yıl arasında planlanan bir görev süresiyle, evrendeki uzun vadeli olayları gözlemleme imkânı sunar.
- Hafif ve Modüler Tasarım: Uydunun ekipmanları, hızlı yerleştirme ve düşük maliyetle operasyonu kolaylaştıran hafif bir yapıya sahiptir.
Bilimsel Hedefler
- Nötron Yıldızlarının Yapısı ve Madde Davranışı: Aşırı yoğunluk ve manyetik alan koşulları altında maddenin davranışını anlamak.
- Kara Deliklerin Yakın Çevresi: Kara deliklerin olay ufkuna yakın bölgelerdeki madde akışını ve manyetik alanlarını gözlemlemek.
- Yüksek Enerji Patlamaları: Süpernova kalıntıları, gama ışını patlamaları ve X-ışını çift yıldız sistemlerini analiz etmek
Kısaca; 2029’da fırlatılması öngörülen eXTP X-ışını uydusu, Geliştirilmiş X-ışını Zamanlama ve Polarimetri Misyonu maddenin aşırı yoğunluk, yerçekimi ve manyetizma koşulları altındaki durumunu incelemeyi amaçlıyor. Program, Çin Bilimler Akademisi ve Çin’deki üniversiteler tarafından yürütülecek ve çeşitli Avrupa kurumlarıyla ortaklıklar kurulmakta olup Projeye ABD ve Birleşik Krallık da dahil olmak üzere 20 ülkeden toplam 100’den fazla enstitü katılıyor.
Uzay projelerinin koordinasyonunu TUA yürütmektedir
Aslında Türkiye’nin Milli Uzay Programı doğrultusunda hibrit roket motorları alanında yürütülen çalışmalarda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır’ın açıklamalarına göre, Ay Araştırma Programı çerçevesinde yörüngeler arası transfer için kullanılacak milli hibrit roket motoru, 20 farklı ateşleme testini başarıyla tamamladı. Bu başarı, Türkiye’nin Ay’a erişebilen sayılı ülkeler arasına girme hedefi için kritik bir adım olarak değerlendirilmektedir.
İlk önce Ay yüzeyine sert iniş yapılması planlanmakta olup ardından yine ay yüzeyine yumuşak iniş yapılması planlanmaktadır ayrıca yüzeyde kullanılmak için Ay aracı geliştirilmesi de düşünceler arasındadır.