Ukrayna’nın Askerî Yapay Zekâ Ekosistemi: Savaş Laboratuvarı

Rusya’nın 2022’de başlattığı geniş çaplı işgal, Ukrayna’yı yalnızca klasik silah sistemlerine değil, aynı zamanda yapay zekâ destekli savunma çözümlerine hızla yönelmeye zorladı. Washington merkezli CSIS tarafından hazırlanan “Understanding the Military AI Ecosystem of Ukraine” raporu, Ukrayna’nın kısa süre içinde benzersiz bir askerî yapay zekâ ekosistemi geliştirdiğini ortaya koyuyor.

Gerek gönüllü yazılımcılar tarafından geliştirilen savaş yazılımları, gerekse devlet destekli drone programları, ülkeyi adeta yeni nesil savaş teknolojilerinin “canlı laboratuvarı” hâline getirmiş durumda. Bu yazı, söz konusu raporun bulgularını DefenceTrend perspektifiyle yeniden ele alarak Ukrayna’nın yapay zekâ tabanlı askeri dönüşümünü bütüncül biçimde inceliyor.

Savaşta AI: Henüz Destek Rolünde Ama Kritik

Rapor, Ukrayna’da yapay zekânın henüz tam otonom sistemler seviyesine ulaşmadığını, ancak savaşın neredeyse her alanında destekleyici bir unsur hâline geldiğini vurguluyor. Komuta-kontrol süreçlerinde büyük veri analizi, keşif ve istihbarat akışının otomasyonu, mayın temizliğinden hasar tespitine kadar pek çok görevde AI sistemleri önemli bir rol üstleniyor.

Bu teknolojiler, karar vericilere daha hızlı ve doğru bir taktik resim sunuyor, özellikle sahadaki karmaşık bilgi akışının anlaşılmasını kolaylaştırıyor. Tam otonomi henüz yaygınlaşmış değil; angajman kararlarında insan hâlâ “döngünün içinde.” Ancak askeri yetkililer önümüzdeki birkaç yıl içinde yarı otonom saldırı ve savunma sistemlerinin cephede standart hâle gelmesini bekliyor. Bu yönüyle Ukrayna, AI destekli muharebe kabiliyetleri açısından dünyanın en hızlı deneyim kazanan ordularından biri hâline gelmiş durumda.

Ticari AI Başarıları: Savaşın Temelini Oluşturan Bir Yetenek Havuzu

Ukrayna’nın askeri yapay zekâ performansını mümkün kılan unsurlardan biri de savaş öncesi dönemde ortaya çıkan güçlü ticari AI ekosistemidir. Ülkede uzun süredir yüz tanıma, AR, 3D haritalama, ses sentezi, görüntü işleme gibi alanlarda uluslararası etki yaratmış projeler bulunuyordu.

Snapchat’in yüz filtrelerinin temelini oluşturan Looksery, The Mandalorian’daki genç Luke Skywalker sesini oluşturan Respeecher ve Qualcomm tarafından satın alınan Augmented Pixels gibi firmalar, Ukrayna’da ciddi bir mühendislik kapasitesi oluştuğunu gösteriyor. Savaş patlamadan önce bile yüzlerce AI şirketi ve yüz binlerce yazılım uzmanı ülkenin teknoloji sektöründe faaliyet gösteriyordu. 2022’den sonra bu yetenek havuzu doğal olarak savunma alanına akarak güçlü bir teknoloji ivmesi yarattı.

2014–2022 Arası: Gönüllü Yazılımlar ve Dijital Dönüşümün Temeli

Ukrayna’nın savaşta kullandığı dijital çözümlerin temeli aslında 2014’teki Donbas çatışması sonrasında atılmıştı. Bu dönemde hükümet projelerinin yavaşlığı ve kaynak eksikliği nedeniyle gönüllü yazılımcılar cephedeki birliklerle doğrudan temas kurarak ihtiyaçlara uygun yazılımlar geliştirmeye başladı.

Delta ve Kropyva gibi sistemler, zamanla askerî kurumların sağlayamadığı hız ve etkinliği sahaya getirdi. Delta, farklı sensörlerden toplanan veriyi tek bir taktik resimde birleştirerek Ukrayna ordusunun modern komuta-kontrol kabiliyetini ileri taşıdı. Kropyva ise topçu atışlarını dramatik biçimde hızlandırarak ordu tarafından neredeyse evrensel olarak benimsendi. Bu yazılımlar sadece işlevsellikleriyle değil, aynı zamanda Ukrayna’daki gönüllü girişimcilik ruhunun savaşın kaderini değiştirebileceğini kanıtlamalarıyla da kritik öneme sahip oldu. Bu dönem ayrıca dronların sınırlı ama etkili kullanımıyla ilgili ilk deneyimin kazanıldığı bir hazırlık süreciydi.

2022 Sonrası: Ukrayna’da Askerî AI’nin Altı Ana Uygulama Alanı

Tam ölçekli işgal sonrası yapay zekâ kullanımındaki patlama, savaşın neredeyse tüm alanlarına yayılan altı ana kategori etrafında şekillendi. Otonomi alanındaki ilerlemeler, özellikle GPS’in devre dışı bırakıldığı ortamlarda dronların hedefe ulaşmasını sağlayan gelişmiş navigasyon modelleriyle dikkat çekiyor. Açık kaynak istihbaratı ve dezenformasyonla mücadelede AI, milyonlarca medya içeriğini analiz ederek Rus propaganda ağlarını tespit ediyor.

Komuta-kontrol uygulamalarında Delta gibi platformlara eklenen yapay zekâ modülleri, sahadaki veriyi çok daha hızlı anlamlandırabilir hâle getiriyor. Mayın temizliği, eğitim-simülasyon sistemleri ve görüntü tabanlı hasar analizleri ise yapay zekânın hem insan kaybını azaltan hem de operasyonel verimliliği artıran çözümler sunduğu diğer alanlar olarak öne çıkıyor. Bu çeşitlilik, yapay zekânın Ukrayna’da yalnızca “teknolojik bir araç” değil, neredeyse tüm operasyonel sürecin temel bileşeni hâline geldiğini gösteriyor.

Kurumsal Ekosistem: Hangi Kurum Ne Yapıyor?

Ukrayna devleti 2022’den sonra AI kullanımını hızlandırmak amacıyla çeşitli kurumsal reformlara gitti. Savunma Bakanlığı’na bağlı CIDT, Delta’nın geliştirilmesinden sorumlu merkez hâline gelirken, aynı dönemde İnsansız Sistemler Kuvveti gibi tamamen yeni bir askerî yapı kuruldu. Bu kuvvet, kara, hava ve deniz unsurlarının insansız sistemlerle nasıl donatılacağına ilişkin doktrin oluşturuyor.

Savunma İstihbaratı (DIU), istihbarat analizinde yoğun AI kullanımıyla dikkat çekerken, uzun menzilli otonom dron saldırılarında da öncü rol üstleniyor. Güvenlik Servisi (SSU) ise Karadeniz’deki Sea Baby gibi deniz dronlarını geliştirerek çok amaçlı insansız suüstü kabiliyetleriyle stratejik dengeyi etkiliyor.

Ulusal Muhafız bünyesinde kurulan Typhoon birimi, yoğun drone kullanımı gerektiren tugay seviyesindeki operasyonları destekliyor. Dijital Dönüşüm Bakanlığı ise Army of Drones programı, Brave1 platformu ve drone üreticilerine yönelik düzenleyici kolaylıklarla sivil teknoloji ekosisteminin savaşla bütünleşmesini sağlıyor. Tüm bu yapılar bir araya geldiğinde Ukrayna’nın, devlet ve özel sektörün birlikte hareket ettiği hibrit bir askeri inovasyon modeli ortaya çıkardığı görülüyor.

Kaynak, Bütçe ve Sürdürülebilirlik Sorunu

Her ne kadar Ukrayna teknoloji üretiminde hızlı bir dönüşüm yaşamış olsa da bu sistemin sürdürülebilirliği hâlâ finansal darboğazlarla karşı karşıya. Devletin drone tedarik bütçesi önemli ölçüde artırılmış olsa da ülkenin toplam savunma sanayi kapasitesi bu bütçenin çok üzerinde. 2024’te iki milyonu aşkın FPV dron üretilmesine rağmen devlet sadece bunun yarısını sipariş edebildi.

Savunma şirketlerinin önemli bir bölümü kapasitesinin yarısından azıyla çalışıyor ve bir kısmı üretim tesislerini yurtdışına taşımayı bile düşünmeye başlamış durumda. Bu tablo, Ukrayna’daki teknoloji gelişiminin çok hızlı olmasına karşın, uzun vadeli planlama ve bütçe yönetimi açısından zorlukların devam ettiğini gösteriyor. Ukrayna’nın savaş sonrası dönemde bu kazanımları koruyabilmesi için daha tutarlı bir uluslararası destek mekanizmasına ihtiyaç duyduğu açık.

ABD–Ukrayna Askerî AI İş Birliği: Karşılıklı Fayda Modeli

Rapor, ABD ile Ukrayna arasındaki yapay zekâ iş birliğinin her iki taraf açısından da stratejik bir fırsat sunduğunu belirtiyor. ABD, kendi uzun vadeli AI stratejileriyle Ukrayna’nın dağınık haldeki teknolojik girişimlerini bütünleştirebilir ve ülkeye kapsamlı bir yol haritası oluşturulmasına yardımcı olabilir. Buna karşılık Ukrayna, ABD savunma sanayisinin gerçek muharebe verisine erişim sağlayabileceği benzersiz bir ortam sunuyor.

AI modellerinin eğitiminde, özellikle çatışma ortamından gelen gerçek verilere duyulan ihtiyaç düşünüldüğünde bu durum önemli bir avantaj yaratıyor. Ayrıca ABD’den sağlanacak hesaplama altyapısı, GPU kümeleri ve AI odaklı girişimcilik programları, Ukrayna’nın inovasyon kapasitesini daha da artırabilir. Standart bir performans geri bildirim sistemi oluşturulması hâlinde, sahaya gönderilen dron ve AI destekli sistemlerin çok daha hızlı geliştirilmesi mümkün olacaktır.

NATO ve Türkiye İçin Çıkarılabilecek Dersler

Ukrayna’nın oluşturduğu askerî yapay zekâ modeli, NATO ülkeleri ve özellikle Türkiye için dikkat çekici dersler barındırıyor. Gönüllü yazılımlarının başarıya ulaşması, sivil teknoloji topluluğunun askeri yapılarla kurduğu hızlı geri bildirim döngüsünün önemini gösteriyor.

İnsansız Sistemler Kuvveti gibi yeni bir kuvvet komutanlığının kurulması, insansız teknolojilerin modern ordularda artık tamamlayıcı değil, örgütsel bir eksen hâline geldiğini ortaya koyuyor. Ayrıca, Ukrayna’nın askeri alanda AI için neredeyse hiç düzenleme getirmemesi, operasyonel hızın güvenli bir çerçeve içinde nasıl sağlanabileceği konusunda uluslararası tartışmaları da tetikliyor. Savaş verisinin geleceğin askerî yapay zekâ modelleri için ne denli değerli olduğu ise Ukrayna örneğinde çok net biçimde ortaya çıkmış durumda.

AI Destekli Savaşın Geleceği Ukrayna’da Şekilleniyor

Ukrayna’nın askeri yapay zekâ yolculuğu, modern savaş alanının nasıl değiştiğini çarpıcı biçimde gösteriyor. 2014 sonrasında gönüllü yazılımcıların geliştirdiği küçük ölçekli yazılımlar, 2022 sonrası dönemde dev bir dijital savaş ekosistemine dönüştü. Yapay zekâ bugün Ukrayna’nın savunmasında kritik bir bileşen hâline gelirken, ülke bir yandan finansal ve kurumsal zorluklarla mücadele ediyor.

Buna rağmen Ukrayna, otonomi, veri analitiği, insansız sistemler ve dijital muharebe yönetiminin gerçek savaş koşullarında test edildiği nadir ülkelerden biri hâline geldi. Bu yönüyle Ukrayna, yalnızca jeopolitik bir cephe değil, aynı zamanda geleceğin dijital savaş doktrinlerinin yazıldığı bir “savaş laboratuvarı” olarak önemini sürdürüyor. NATO ve bölgedeki ülkeler açısından bu deneyimleri doğru okumak, önümüzdeki on yılın savunma teknolojilerini belirlemede kritik bir rol oynayacaktır.